Tegenstrijdigheden bij uitvoering Wwft

De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) verplicht financieel dienstverleners om veel gegevens van de klant te verzamelen en te onderzoeken, terwijl de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) juist verbiedt om (te) veel gegevens te verzamelen. Daar zit een spanningsveld. Ook staat het strikt toepassen van de Wwft-regels soms op gespannen voet met de maatschappelijke zorgplicht van banken.

Wwft en AVG

Als medewerker in de financiële dienstverlening heb je vaak te maken met de Wwft. Al voordat je een klantrelatie aangaat, moet je je vergewissen van de identiteit van de klant. En daarna, afhankelijk van de af te nemen dienst of product, een (diepgravend) cliëntonderzoek doen. Aan de andere kant ben je op basis van de AVG ook verplicht om de privacy van diezelfde klant te respecteren. 

De Geschillencommissie van Kifid deed uitspraak in een aantal zaken waarbij dit spanningsveld speelde.

Zaak 0879 (november 2021): heridentificatie

Bekijk Zaak 0879.

Een klant met een beleggingsrekening bij een online broker kreeg het verzoek zich opnieuw te identificeren. Een financiële instelling is verplicht in het kader van klantonderzoek na te gaan of hij alle benodigde gegevens heeft ter identificatie. Als blijkt dat er gegevens ontbreken (bijvoorbeeld omdat de wet in de tussentijd is aangescherpt), moet de financieel dienstverlener opnieuw vragen aan een klant te bewijzen wie hij is.
De online broker wilde dat de klant een kopie van zijn identiteitsbewijs zou opsturen, met zichtbare pasfoto en machinaal leesbare identiteitsgegevens (ook wel ‘mrz’ genoemd, afkorting van ‘machine readable zone’). 

De klant was het daar niet mee eens. Volgens hem had de broker zijn pasfoto en mrz helemaal niet nodig om zich opnieuw te identificeren. En het verzamelen van meer klantgegevens dan strikt noodzakelijk is verboden op grond van de AVG. 

De broker vertelde de klant dat zijn beleggingsrekening dan geblokkeerd zou worden. Daarop diende de klant een klacht in bij Kifid.

Afweging Geschillencommissie Kifid

In een eerder persbericht gaf Kifid al aan dat zij regelmatig klachten binnenkrijgt van klanten over identificatie, met name over heridentificatie. Het leidt tot veel onbegrip en ergernis bij een klant als hem ‘het hemd van het lijf’ gevraagd wordt, terwijl hij al jaren trouw klant is.

Toch vallen vrijwel alle uitspraken van Kifid hierover uit in het voordeel van de financieel dienstverlener. 
Het verwerken van persoonsgegevens mag op grond van de AVG, als daar een reden voor is. En een wettelijke grondslag, zoals naleving van de Wwft, is een bijzonder goede reden. 

De vraag ‘of’ klantgegevens opgevraagd mogen worden ter identificatie, is daarom buiten discussie. Dat moet zelfs. 

Dan de vervolgvraag: ‘hoe’ en ‘hoeveel van’ de klantgegevens mag worden opgevraagd? Het Kifid heeft de Memorie van Toelichting van de Wwft doorgelezen en daarin staat dat de financieel dienstverlener zelf mag bepalen op welke manier hij vraagt om (her)identificatie. De ene instelling kan daar anders over denken dan de andere. 

Wel moet de opgevraagde informatie proportioneel zijn voor het doel dat met de Wwft wordt nagestreefd. 
Het Kifid is in deze zaak van mening dat het opvragen van een ID-bewijs met pasfoto en mrz niet buiten proportie is. Zonder die informatie zou het klantonderzoek minder effectief zijn. 

Gang naar Commissie van Beroep staat open

De Geschillencommissie vindt deze zaak zelf een erg belangrijke. Daarom stelt ze een gang naar de Commissie van Beroep open. Die duikt er nog dieper in en kan een eindoordeel vellen die als leidraad geldt voor alle toekomstige vergelijkbare zaken. Het is bij het schrijven van dit artikel nog niet bekend of de klant in beroep gaat.

Zaak 0793: onderzoek naar herkomst vermogen

Bekijk zaak 0793.

Een gepensioneerde klant had al vele jaren zijn hypotheek bij een bepaalde bank. In 2020 besloot hij € 20.000 extra af te lossen op de hypotheek. Dat deed hij met spaargeld. De bank vroeg de klant daarop naar de herkomst van dit geld. De klant antwoordde dat hij, vanwege corona, niet op vakantie kon en veel geld overhield. Bovendien had hij al jaren consequent gespaard, zo gaf de klant aan. Als bewijs stuurde de klant een opgave van zijn pensioeninkomen op om aan te tonen dat dit hoog genoeg was. 

De bank vond dit antwoord niet gedetailleerd genoeg en vroeg om een overzicht van het spaargedrag van het afgelopen jaar. De klant weigerde, waarop de bank de klant in een intern frauderegister registreerde. 
Dat schoot de klant in het verkeerde keelgat en hij diende een klacht in. Het Kifid oordeelde dat de bank in principe gelijk heeft: volgens de wet mocht de bank deze gegevens opvragen om bewijs te krijgen over de herkomst van het geld. Alleen, zo gaf Kifid aan, had de bank dat allemaal wel iets vriendelijker en duidelijker kunnen uitleggen aan de klant. De communicatie was niet heel soepel verlopen. De boosheid van de klant was dus begrijpelijk, maar hij stond niet in zijn recht. 

Wwft en maatschappelijke zorgplicht van banken

In september 2021 moest de minister van Financiën in antwoord op Kamervragen erkennen dat banken kleine autohandelaren niet meer accepteren als klant, of alleen onder strikte voorwaarden. In de autohandel gaat veel contant geld om en dat is voor banken een te groot risico. Er zijn meerdere sectoren waarvoor dit inmiddels geldt: iemand die werkzaam is in de seksindustrie kan vrijwel geen betaalrekening openen ook al is aantoonbaar sprake van een legale onderneming. 

De minister geeft aan dat een financiële instelling enerzijds de contractvrijheid heeft om al dan niet zaken te doen met een klant. Maar anderzijds heeft een bank ook de zorgplicht om partijen deel te laten nemen aan het maatschappelijk verkeer. 

In zoverre geeft de minister toe dat er een spanningsveld is tussen het strikt toepassen van de Wwft-regels en de maatschappelijke zorgplicht van banken. 

Minister: een rechter kan toetsen

Volgens de minister is altijd de gang naar de rechter mogelijk. Hij geeft de volgende uitspraak als voorbeeld: een coffeeshop die wiet verkoopt, handelt in strijd met de wet. Maar coffeeshops worden in Nederland gedoogd. Op grond van allerlei integriteitsrisico’s wil een bank een coffeeshop niet als klant. In juni 2021 oordeelde een rechter dat een bank toch een zakelijke rekening moest openen voor een coffeeshop, ook al was dat volgens die bank tegen de Wwft-richtlijnen in. De rechter oordeelde dat een bank niet het recht heeft om een hele categorie ondernemers per definitie uit te sluiten. 

Er zijn nog veel meer zaken, waarbij banken vanwege de risico’s op witwassen of andere criminele activiteiten weigeren een rekening te openen, of zelfs actief de bankrelatie beëindigen. Er moet dan vaak een rechter aan te pas komen om een definitief oordeel te vellen. Inmiddels heeft zelfs de Hoge Raad zich over zo’n zaak gebogen.

Arrest Hoge Raad: saunaclub

Op 5 november 2021 publiceerde de Hoge Raad een arrest (ECLI:NL:HR:2021:1652) over een zaak tussen een bank en een saunaclub. Die saunaclub leverde ook seksuele diensten. In die zaak wilde de bank de relatie met de saunaclub geheel stopzetten. De Hoge Raad oordeelde dat dit te ver gaat. De bank moet de bankrelatie in stand houden: de zakelijke rekening mag niet opgezegd worden. Toch kreeg de bank wel een beetje gelijk, omdat deze niet meer hoeft te accepteren dat de saunaclub grote hoeveelheden contant geld afstort, zoals tot dan toe wel regelmatig gebeurde.

Ook bij notarissen en advocaten

Het spanningsveld tussen de Wwft enerzijds en andere wetten of maatschappelijke belangen anderzijds zie je terug bij meer beroepsgroepen. Ook notarissen en advocaten worstelen ermee. Zij hebben enerzijds een geheimhoudingsplicht, maar anderzijds een plicht om ongebruikelijke transacties te melden. En internationale hulporganisaties kunnen vaak geen rekeningen meer openen, omdat ze opereren in landen of gebieden (zoals oorlogsgebieden) die op een sanctielijst staan.

Iedereen is overtuigd van de noodzaak om witwassen en financiering van criminaliteit aan te pakken. Maar het is de vraag of de huidige Wwft wel het beste instrument is tegen deze uitwassen. Voorlopig moeten we het echter met deze wetgeving doen.

Omgaan met spanningsveld

Als medewerker in de financiële dienstverlening heb je steeds meer te maken met de plichten die de Wwft met zich meebrengt en daarmee ook met de tegenstrijdigheden tussen de Wwft en andere wetgeving en maatschappelijke belangen. Het is van belang dat je je bewust bent van dit spanningsveld. Zorg dat je de klant altijd goed kunt uitleggen waarom je bepaalde vragen stelt of moet stellen en houd daarbij rekening met weerstand die het bij de klanten kan oproepen.

Meer weten?

NIBE-SVV heeft diverse opleidingen op dit gebied: 

• Inleiding Customer Due Diligence (CDD)
• CDD en KYC: Wwft voor Betaalinstellingen
• CDD and KYC: Wwft for Payment Institutions 
• Certified Compliance Officer (CCO)
• DAC6, Regels voor het Melden van Grensoverschrijdende Transacties