Wat is SWIFT en hoe werkt het?

De Europese Unie (EU) heeft als sanctie voor het binnenvallen van Oekraïne een aantal Russische banken afgesloten van het internationale betaalsysteem SWIFT. Wat is SWIFT en hoe werkt het?

Wat is SWIFT?

Meer dan 10.000 instellingen in meer dan 212 landen wisselen dagelijks miljoenen gestandaardiseerde financiële berichten uit via SWIFT. De aan SWIFT deelnemende instellingen zijn onder te verdelen in leden (members, de aangesloten banken), subleden (submembers, dochters van bij SWIFT aangesloten banken en deelnemers (participants, zoals makelaars, vermogensbeheerders, effectendepots, verwerkingscentrales en effectenbeurzen). Ondernemingen kunnen ook SWIFT-deelnemer worden.
SWIFT heeft 2 hoofdtaken:

• Het verzorgen van een wereldwijd beveiligd elektronisch communicatienetwerk voor financiële instellingen;
• Het mede-ontwerpen van standaarden voor financiële berichten.

SWIFT wordt gebruikt om veilig betaalopdrachten uit te wisselen tussen financiële partijen. Het gaat hier vaak om grote bedragen. SWIFT is daardoor een bijna onmisbare schakel tussen de financiële instellingen. Het SWIFT-systeem wordt beheerd door een coöperatieve vereniging van financiële instellingen, met het hoofdkantoor in België.

Toezicht op SWIFT

SWIFT is geen bank of clearing- en settlementinstelling, maar een soort nutsbedrijf.  SWIFT valt onder toezicht van de centrale banken van de G10. De Nationale Bank van België (NBB) is de leider van dit toezichtorgaan. SWIFT is dus geen systeem van de Europese Centrale Bank of andere centrale bank. Wel moet de vereniging SWIFT zich houden aan wetgeving en sanctieregels. Omdat SWIFT is gevestigd in België, gelden wetgeving en sanctieregels van de Europese Unie.

Hoe werkt SWIFT?

SWIFT-berichten zijn gestandaardiseerd. De deelnemende banken kunnen snel via het netwerk met elkaar communiceren en de ontvangen berichten direct in de eigen geautomatiseerde systemen verwerken. Elk SWIFT-bericht bestaat uit specifieke velden waarin onder meer informatie over de verzendende en de ontvangende partij, de muntsoort, de valutadatum en het bedrag kunnen worden opgenomen. Vanwege de standaardisering is elk veld genummerd met een veldcode (tag). Zo staat :52A: bijvoorbeeld voor ‘opdrachtgevende bank’.

In een SWIFT-bericht worden muntsoorten aangeduid met ISO-codes (USD voor dollars, € voor euro’s enzovoort). Daarnaast heeft SWIFT het zogenoemde BIC-codesysteem (BIC staat in de bankwereld voor Bank Identifier Code) ontwikkeld, een wereldstandaard voor het identificeren van individuele banken bij het gebruik van telecommunicatie. 

Het SWIFT-systeem is bijzonder veilig, omdat alle SWIFT-berichten worden versleuteld. De verzender gebruikt een speciale codesleutel, de authenticator key, waardoor de ontvanger de authenticiteit van het bericht en van de afzender kan vaststellen.

SWIFT-berichten hebben de aanduiding MT (message type) gevolgd door een driecijferig getal. De berichten zijn onderverdeeld in diverse categorieën, bijvoorbeeld:

• de MT 100-serie voor overboekingsopdrachten ten behoeve van bankcliënten en voor cheques;
• de MT 200-serie voor overboekingsopdrachten waarbij uitsluitend banken betrokken zijn;
• de MT 500-serie voor effectentransacties;
• de MT 700-serie voor documentaire kredieten en garanties.

Van oudsher is het interbancaire betalingsverkeer gebaseerd op de MT-standaard van SWIFT. Deze standaard is zeer efficiënt wanneer het gaat om de grootte van de berichten. Iets dat in het verleden belangrijk was vanwege de beperkte bandbreedte van fysieke netwerkverbindingen. Dat laatste is in het huidige tijdperk van snelle en efficiënte netwerken niet meer van belang. Daarentegen begint de standaard steeds meer te knellen. Met name als het gaat om de volledigheid en structuur van de uit te wisselen gegevens. Ook de wettelijke eisen ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering spelen hierbij een rol. SWIFT wil daarom het internationale betalingsverkeer via het SWIFT-netwerk migreren naar ISO20022, de zogenaamde MX-berichten. Het voorstel is om deze migratie binnen 5 à 6 jaar in 3 fasen af te ronden.

Gevolgen van afsluiting

Wanneer SWIFT voor een bank wegvalt, dan kan die bank internationaal geen betalingen meer verrichten of ontvangen voor haar klanten. Die bank heeft geen connectie meer met andere banken in het wereldwijde SWIFT-netwerk. Ook wordt het handelen in vreemde valuta sterk beperkt.  

Heeft Rusland een alternatief voor SWIFT?

Rusland heeft de afgelopen jaren al wel stappen ondernomen om zijn eigen betalingssysteem, SPFS, op te zetten, nadat het in 2014 werd getroffen door westerse sancties na de annexatie van de Krim. SPFS heeft nu ongeveer 400 gebruikers, volgens de Russische centrale bank. Zo’n 20% van de binnenlandse overschrijvingen wordt momenteel gedaan via SPFS. De omvang is beperkt en het systeem kent beperkingen op het gebied van timing en complexiteit van transacties. Zo werkt het systeem alleen tijdens doordeweekse uren. Nog maar 1 Chinese bank neemt deel aan SPFS. 

Ook China zelf heeft een SWIFT-alternatief, CIPS. Dat wist in 2021 zo’n 613 indirecte deelnemende banken uit het buitenland aan te trekken, ongeveer 0,3% van de grootte van SWIFT. China’s CIPS is nog vrij jong en zou voor Rusland wellicht een ander alternatief kunnen worden voor SWIFT.

De VS en SWIFT

De overgrote meerderheid van de SWIFT-transacties gebeurt in Amerikaanse dollars. Dat versterkt de Amerikaanse dollar als wereldwijde reservevaluta. Dit geeft de VS een enorme invloed op de wereldeconomie. De federale regering kan bijvoorbeeld tegen gereduceerde tarieven lenen. Ook kan de VS invloed uitoefenen op buitenlandse naties door middel van een bestraffend monetair beleid.

Gevaar van de uitsluiting

Die sterke positie van de dollar kan door de SWIFT-sancties misschien in gevaar komen. Als China en Rusland meer opschuiven richting hun alternatieve digitale betalingssystemen en Rusland zich ook gedwongen voelt tot het gebruik van cryptocurrencies, dan zou dat op den duur ook opkomende markten kunnen sturen in de richting van op blockchain gebaseerde systemen. Dat zou de wereldwijde afhankelijkheid van het op de VS gerichte internationale monetaire systeem kunnen verminderen. Al met al zouden SWIFT-sancties heel goed kunnen leiden tot de-dollarisering van de wereldeconomie.

Actuele informatie over sancties

• Volg het laatste nieuws over de sancties en de doorwerking op de financiële sector, het betalingsverkeer en de economie via de nieuwspagina’s van De Nederlandsche Bank (DNB) en de Nederlandse Vereniging voor Banken (NVB).
• Wat de Autoriteit Financiële Markten (AFM) verwacht van instellingen en welke acties er moeten worden ondernomen tref je op deze pagina. 
• DNB en de AFM hebben een attenderingsservice over wijzigingen in VN-, EU- en NL-sanctieregelingen. Om op de hoogte te blijven van de actuele stand van zaken, kun je je op de Sanctie Alert abonneren via deze pagina.

Meer weten over het internationale betalingsverkeer?

Bekijk de payments-opleidingen van NIBE-SVV.